ارزیابی و تصمیم گیری در خصوص پروژه های سرمایه گذاری

تصمیم‌گیری در خصوص سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها، همواره یکی از مهم‌ترین تصمیمات در حوزه‌های اقتصادی محسوب شده و می‌شود. اهمیت این موضوع باگذشت زمان و با افزایش سیاست منابع سرمایه‌ای در سطح بین‌الملل و همچنین بالا رفتن حجم منابع سرمایه‌ای افزایش قابل چشمگیری را نشان می‌دهد. دوره تکاملی یک پروژه سرمایه‌گذاری را می‌توان به سه بخش: (۱) پیش از سرمایه‌گذاری (۲) سرمایه‌گذاری (۳) عملیاتی تفکیک نمود. در بین سه مرحله فوق، مرحله پیش از سرمایه‌گذاری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. درواقع در این مرحله است که با بررسی‌های متنوع و مطالعات مختلف پیرامون طرح‌های ارائه‌شده در خصوص قابلیت اجرا، نحوه اجرا و … یک پروژه تصمیم‌گیری به عمل می‌آید. در حقیقت حیات یا عدم حیات و شروع و یا عدم شروع یک پروژه، در این مرحله از کار رقم می‌خورد. هرچند در مراحل بعدی امکان اصلاح وجود دارد، اما استفاده از این امکان قطعاً متضمن هزینه‌های قابل‌توجه هست. بنابراین به تصمیم گیران در خصوص سرمایه‌گذاری توصیه می‌گردد، با توجه به اهمیت موضوع، قبل از ورود به مراحل ۲ و ۳ فوق، نهایت اهتمام را در بررسی جوانب پیش از سرمایه‌گذاری بکار گیرند. در این مرحله اغلب پروژه‌های مطرح، از سه جنبه فنی، مالی و اقتصادی موردبررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرند. در ارزیابی مالی پروژه، تحلیل‌های هزینه و منفعت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشند. به‌منظور اتخاذ تصمیم در خصوص قبول، رد و یا اولویت‌بندی فرصت‌های سرمایه‌گذاری از دیدگاه صرف هزینه، منفعت و یا بازده سرمایه‌گذاری‌ها، روش‌های مختلفی در دسترس هست. اهم آن‌ها را می‌توان به شرح ذیل طبقه‌بندی نمود: الف) روش‌های تنزیلی ارزیابی مالی شامل: خالص ارزش فعلی، خالص ارزش نهایی شده، نرخ بازده داخلی، شاخص سودآوری، دوره برگشت سرمایه با استفاده از جریانات نقدی تنزیل شده. ب) روش‌های غیر تنزیلی ارزیابی مالی شامل: دوره بازیافت سرمایه، معکوس دوره بازیافت سرمایه، نرخ بازده حسابداری، تجزیه‌وتحلیل‌های مرتبط با هزینه، سطح فعالیت و سود.

ضوابط ارزیابی سودآوری طرح

۱- ضابطه دوره برگشت سرمایه:

با استفاده از این ضابطه، طرح یا گزینه‌ای که در کوتاه‌ترین مدت، اصل مبلغ سرمایه‌گذاری شده را برگشت دهد، برتری می‌یابد. درواقع دوره برگشت سرمایه، مدت‌زمانی است که اصل مبلغ سرمایه‌گذاری شده، از محل عایدات طرح بازگشت داده می‌شود. نرم‌افزار کامفار با استفاده از گردش جریانات نقدی ورودی و خروجی پروژه که در مراحل قبلی به‌عنوان داده‌های اصلی دریافت کرده است، محاسبه مربوط به دوره برگشت سرمایه را انجام داده و نتیجه را به همراه یک نمودار که به شکل موجهی مسئله دوره برگشت سرمایه را نمایش می‌دهد، ارائه می‌دهد. در این نوع محاسبه از دوره برگشت سرمایه، به‌جای استفاده از جریانات نقدی ورودی و خروجی پروژه و طرح در حالت عادی از جریانات نقدی ورودی و خروجی تنزیل شده استفاده می‌کند و در حقیقت توجه ویژه‌ای به مسئله ارزش زمانی پول می‌نماید. به‌عبارت‌دیگر به این مطلب صحه می‌گذارد که «پول امروز ارزش بیشتری از همین میزان پول در آینده خواهد داشت.» به‌عنوان‌مثال دوره برگشت سرمایه که در حالت عادی ۵ سال محاسبه‌شده بود، با استفاده از وجوه تنزیل شده به‌نقد، به ۵/۳ سال و حتی کمتر تقلیل می‌یابد.

۲- ضابطه نرخ بازده ساده سرمایه‌گذاری:

نرخ بازده ساده سرمایه‌گذاری، نشان‌دهنده نسبت سود خالص به سرمایه‌گذاری اولیه هست که می‌تواند به‌صورت تجمعی و یا سال‌به‌سال محاسبه شود. این نرخ سپس با نرخ بازده موردنظر سرمایه‌گذاران مقایسه شده و در صورت فزونی، طرح موردنظر پذیرفته‌شده و در غیر این صورت مردود شناخته خواهد شد. نرم‌افزار کامفار این معیار را نیز به‌راحتی محاسبه نموده و پاسخ را به همراه یک نمودار ارائه می‌دهد. لازم به ذکر است که این نرم‌افزار نرخ بازده را حداقل در سه حالت محاسبه کرده و به حالت نموداری نمایش می‌دهد و بنابراین قدرت تحلیلگر مالی را در تحلیل و ارزیابی نتایج حاصل از پردازش داده‌ها را افزایش می‌دهد.

۳- ضابطه ارزش خالص کنونی (فعلی) طرح:

خالص ارزش کنونی (فعلی) طرح (NPV) نمایانگر وجوه نقد ورودی تنزیل شده منهای وجوه خروجی نقد تنزیل شده مربوط به طرح هست. درصورتی‌که یک طرح قابل‌پذیرش هست که NPV آن صفر یا مثبت باشد. ازآنجاکه جهت محاسبه NPV بایستی جریانات نقدی ورودی و خروجی طرح به‌دقت مورد تنزیل قرارگرفته (با توجه به نرخ تنزیل تعیین‌شده) و این امر بعضاً به دلیل پیچیده بودن جریانات نقدی، بسیار مشکل و زمان‌بر می‌شود، ابزارهای جدید به‌راحتی و ظرف چند ثانیه این محاسبات را به‌دقت انجام داده و نتایج را در قالب خالص جریانات نقدی تنزیل شده (NPV سال‌به‌سال و کلی یا تجمعی) به همراه نمودار گویایی که تحلیل حساسیت را نیز به‌راحتی برای آن می‌توان انجام داد، ارائه می‌دهد. نرم‌افزار کامفار حتی به‌صورت خودکار، ارزش قراضه و یا ارزش دفتری دارایی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های ثابت طرح را در سال‌های پایانی پروژه به‌عنوان وجوه نقد ورودی در نظر گرفته می‌گیرد (درصورتی‌که این امر توسط کاربر منع نشده باشد) این نرم‌افزار اطلاعات به کار گرفته‌شده جهت محاسبه NPV هرسال و NPV کل را به‌صورت جزئی نمایش داده و امکان بررسی و تحلیل دقیق‌تر را به کاربر می‌دهد. نرم‌افزار حتی به‌صورت خودکار، ارزش قراضه و یا ارزش دفتری دارایی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های ثابت طرح را در سال‌های پایانی پروژه به‌عنوان وجوه نقد ورودی نظر می‌گیرد، (درصورتی‌که این امر توسط کاربر منع نشده باشد) این نرم‌افزار اطلاعات به کار گرفته‌شده جهت محاسبه NPV هرسال و NPV کل را به‌صورت جزئی نمایش داده و امکان بررسی و تحلیل دقیق‌تر را به کاربر می‌دهد. همان‌گونه که اشاره شد، ابزار جدید نمودارهایی را نیز ارائه می‌دهند که در آن NPV طرح را با نرخ‌های تنزیل گوناگون نمایش می‌دهد. در ضمن حساسیت NPV طرح به عواملی چون افزایش یا کاهش در دارایی‌های ثابت و فروش هزینه‌های عملیاتی نمایش می‌دهد که البته درصد افزایش یا کاهش توسط کاربر تعیین می‌شود. بدون کاربرد نرم‌افزارهای کامپیوتری، بسیار مشکل و زمان‌بر خواهد بود.

۴- ضابطه شاخص سودآوری:

شاخص سودآوری از تقسیم خالص ارزش کنونی (فعلی) طرح (NPV) به سرمایه‌گذاری حاصل می‌شود که از این شاخص عموماً جهت مقایسه و رتبه‌بندی طرح‌ها استفاده می‌شود. این شاخص نیز در ابزارهای جدید تحت عنوان NPVR یعنی نرخ خالص ارزش کنونی طرح، محاسبه و ارائه می‌گردد.

۵- ضابطه نرخ بازده سرمایه‌گذاری (نرخ بازده‌ داخلی):

نرخ بازدهی داخلی، نرخ تنزیلی است خالص ارزش فعلی طرح در آن مساوی صفر می‌شود یعنی در این نرخ جریانات نقدی خروجی تنزیل شده، برابر جریانات نقدی ورودی تنزیل شده می‌گردند. سپس این نرخ با نرخ بازده مورد انتظار سرمایه‌گذار مقایسه می‌شود که در صورتی برابری یا فزونی بر این نرخ، پروژه یا طرح موردنظر پذیرفته می‌شود. محاسبه نرخ بازده داخلی از طریق آزمون‌وخطا حاصل می‌شود. این بدان معناست که جریانات نقدی طرح با نرخ‌های تنزیل گوناگون مورد تنزیل قرار می‌گیرد تا جائیکه NPV طرح صفر شود که این عمل بعضاً پیچیده و زمان‌بر هست. با استفاده از ابزارهای جدید به‌راحتی و ظرف چند ثانیه این محاسبات انجام می‌شود. حسن این ابزارها آن است که اطلاعات مربوط به IRR را در قالب نمودار ارائه می‌نماید به صورتی که NPV طرح را در نرخ‌های مختلف تنزیل نمایش می‌دهد و نرخی که NPV را صفر می‌کند همان IRR است در ضمن حساسیت IRR به عواملی چون کاهش یا افزایش در دارایی‌های ثابت، فروش و هزینه‌های عملیاتی موردبررسی قرارگرفته و نمایش داده می‌شود. نمودار تحلیل حساسیت IRR به عوامل ذکرشده از اهمیت و گویایی بسیاری برخوردار است. بعضاً به دلیل الگوی خاص، جریانان نقدی یک پروژه به‌عنوان‌مثال گردش نقدی نخست منفی، سپس مثبت و بعدازآن منفی و در پی آن مثبت باشد و این جریان خاص بدین شکل ادامه یافته و از جریان یک‌بار منفی تا پایان مثبت (در حالت عادی) پیروی نکند، طرح با بیش از یک نرخ بازده روبه‌رو است. در چنین حالتی چندین روش جلوگیری از محاسبه بیش از یک IRR پیشنهادشده که به‌کارگیری آن مستلزم زمان زیادی است. ابزارهای جدید به‌طور خودکار از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کرده و جریانات نقدی پروژه را به حالت عادی برگردانده و IRR طرح را به‌صورت واحد، محاسبه می‌کند.

۶- ضابطه ارزش معادل سالانه: 

در پروژه‌های طرح‌های عمرانی که محصول آن‌ها به‌صورت رایگان عرضه می‌شود، امکان تعیین سودآوری آن‌ها و بنابراین مقایسه بر مبنای این سودآوری وجود ندارد. لذا جهت تعیین طرح برتر، بایستی حداقل هزینه را لحاظ نمود. جهت این امر، ارزش فعلی جریانات خروجی گزینه‌های مختلف با یکدیگر مورد مقایسه و هزینه‌های کمتر انتخاب خواهد شد. در این روش به‌راحتی و باوجود طرح‌هایی که از جریانات خروجی نقد پیچیده‌ای برخوردار هستند، این ارزش فعلی را محاسبه و ارائه می‌نماید. جهت این کار بایستی جریانات خروجی ازجمله هزینه‌های تعمیرات و نگهداری سالانه هر طرح را جداگانه وارد برنامه نمود و نرم‌افزار ارزش فعلی هر طرح را به‌راحتی ارائه خواهد داد.

۷- ضابطه حداقل نرخ جذب‌کننده MARR

گزینه‌ها و پروژه‌های سرمایه‌گذاری، بنا بر پیش‌بینی تحقق یک نرخ بازگشتِ قابل‌قبول (ROR)، ارزیابی می‌شوند. همواره می‌بایست یک نرخ معقول، ایجادشده و در نظر گرفته شود تا بتوان در مورد رد یا پذیرش پروژه‌ها تصمیم‌گیری نمود. این نرخ معقول که حداقل نرخ جذب‌کننده (MARR) نامیده می‌شود، باید هم بالاتر از هزینه پول مورداستفاده بابت تأمین مالی پروژه موردنظر و هم بالاتر از نرخ بازگشت مورد انتظار از یک بانک یا سرمایه‌گذاری بدون ریسک (کمترین ریسک) باشد. در برخی طرح‌ها، تعیین نرخ MARR همواره در مواجهه با نرخ هزینه سرمایه قرار دارد. نرخ هزینه سرمایه عبارت است از نرخ بهره‌ای که در طرح باید بابت وجوه سرمایه‌ای موردنیاز، جهت تأمین مالی پروژه بپردازد. از MARR همچنین به‌عنوان نرخ حدنصاب[۲] نیز یادشده است. به عبارت دقیق‌تر، نرخ بازگشت مورد انتظار یک پروژهِ قابل‌قبول از منظر مالی، می‌بایست بزرگ‌تر و یا حداقل مساوی نرخ حدنصاب باشد. توجه داشته باشید که MARR مشابه با ROR محاسبه نمی‌شود؛ نرخ MARR توسط مدیران مالی شرکت‌ها تعیین‌شده و به‌عنوان یک معیار جهت رد و یا پذیرش تصمیمات مربوطه به کار گرفته شود. برای درک موارد فوق می توانید به کتاب راهنمای جامع و کامل Comfar نگارش اینجانب مراجعه نمایید.